Мақолаҳо

Омилҳои пешгирии зуҳури равандҳои ифротгароӣ

Дар шароити имрӯза хатар ва таҳдиди паҳншавии ифротгароӣ барои аксари кишварҳои мусулмоннишин, махсусан барои халалдорсозии суботи ҷамъиятии кишварҳои Осиёи Марказӣ беш аз ҳарвақта таҳдид мекунад. Ин таҳдидҳо дар пасманзари муташанниҷ кардани авзоъ дар кишварҳои Шарқи Наздик, ба мисли Сурияву Ироқ аз тарафи ҳаракатҳои тундрави исломӣ ва дар онҳо ширкат варзидани намояндагони мамлакатҳои мухталиф, аз ҷумла ҷумҳуриҳои пасошӯравии Осиёи Миёна зиёдтар авҷ мегирад. Аз ин лиҳоз, омӯзиш ва баррасии заминаҳо ва омилҳои пайдоишу густариш ёфтани ин зуҳуроти номатлуб ва роҳҳои пешгирӣ аз он беш аз ҳарвақта барои ҷомеаи мо зарур аст.
Бояд дар назар дошт, ки экстремизм ва ҷараёнҳои гуногуни он дар шакли амалкарди терроризм ва сепаратизм, ба монанди микроб ва вирусҳои сирояткунандаи бемориҳо дар тани ҷомеаи солим метавонанд реша давонда, паҳн гарданд. Чунончи, дар тиб маълум аст, ҳама гуна микробу вирусҳо, пеш аз ҳама, ба он нуқоти узв таъсир мерасонанд, ки аз ҷиҳати физиологӣ заиф ва қобилияти масунияташон суст бошад. Бинобар ин барои пешгирии паҳншавӣ ва рушди экстремизм ва зуҳуроти аз он падидояндаи хушунат, терроризм, сепаратизм, бегонапарастӣ дар шароити Тоҷикистон бояд, пеш аз ҳама, сарчашмаҳои онро пайдо намуд. Нуқоти заъфи муносибат бо эҳсосоти динии шаҳрвандонро омӯхт, барои беҳбудии вазъи иқтисодӣ, таъмини ҳарчи бештари мардум бо ҷойҳои арзандаи корӣ, пешгирӣ аз раванди бемайлон ва бенизоми муҳоҷират чораҳо андешид. Дар ин миён, ҳамчунин ҳадаф ва нақшаҳои геополитикии кишварҳои абарқудрати минтақавию ҷаҳониро низ бояд ба ҳисоб гирифт.
Мафҳуми радикализм ҳамчун истилоҳ дар асарҳои илмӣ ва мақолаҳои матбуоти даврӣ ба таври гуногун инъикос ва шарҳу тавзеҳ меёбад. Албатта, зуҳуроти радикализм ва экстремизм дар ҷомеаи мо навзуҳур аст ва онҳо бештар дар ҷомеаҳое зуҳур мекунанд, ки давраи гузаришро аз сар мегузароранд.
Ин ду зуҳурот, ки аз лиҳози таъсири манфиашон ба суботи ҳаёти ҷомеа ва умуман, инсоният ба ҳам хеле наздиканд, дорои ҳадафҳое мебошанд, ки барои рушди ҷомеаҳо монеа эҷод менамоянд. Ҳамин тариқ, радикализм ва экстремизм ҳамчун як қувваи фаъоли ҷамъиятӣ дар баробари вориди майдонҳои сиёсӣ ва динӣ шудан ҳадафҳои худро мегузоранд. Радикализм ҳаракатест, ки бо сохти мавҷуда ҳама вақт дар мубориза аст, сайъ мекунад, ки авзоъро дар ҷомеа ноором созад. Гуфтан мумкин аст, ки он фаъолиятҳои зеринро дар равандҳои сиёсӣ-иҷтимоӣ иҷро менамояд:
- огоҳӣ ва иттилоърасонии ѓаразнок ба ҷомеа нисбати бесарусомониҳо;
- тақвият додани буҳронҳои иҷтимоӣ, ба хотири ба вуҷуд овардани норозигии мардум нисбати сохти сиёсии мавҷуда;
- кӯшиш намудан барои барҳам додани сохти конститутсионӣ;
- ба вуҷуд овардани масъалаҳои ихтилофангези динӣ, мазҳабӣ ва қавмӣ дар миёни қишрҳои гуногуни ҷомеа;
- таҳрикбахшии ҷавонон барои иштирок дар барномаҳои зиддиҳукуматӣ ба хотири ба вуҷуд овардани нооромсозии ҷомеа ва ғайра.
Аз ин лиҳоз, радикализм ва экстремизм ҳамчун як зуҳуроти номатлуби иҷтимоӣ ва сиёсӣ ба шумор рафта, ҳеҷ умумияте ба дини мубини ислом надоранд. Чунин созмонҳои сиёсиро тарроҳони пасипардагии сиёсати ҷаҳонӣ бо назардошти оммавӣ будани шуури динӣ ва дини ислом зери парчами он созмон медиҳанд.
Бо таваҷҷуҳ ба ин воқеият, ки зиёда аз 97% мардуми Тоҷикистон мусулмонанд, ё худро мусулмон ҳисоб мекунанд, барои қонеъ намудани эҳсосоти муътадили динии ин мардум шароити мусоидро фароҳам овардан зарур аст. Яке аз вазифаҳои муҳим дар ин самт, ба мардум тарғиб намудан ва дуруст фаҳмонидани моҳияти дини ислом, тарғиби меҳру муҳаббат ва садоқат ба ҳамдигар, кӯшиши муштарак барои ба даст овардани саодати ин дунёӣ ва ондунёӣ ва дигар ғояҳои умумибашарии инсонпарваронаи дини ислом мебошад.
Дар баробари дигар заминаҳои ба рушди экстремизм ва радикализм мусоидаткунандаи саҳми ВАО низ дар ин раванд хеле фаъол аст. Зеро васоити ахбори омма дастгоҳи пурқувват ва воситаи асосии таъсир ба тафаккури ҷомеа ва шаклгирии он ба шумор меравад. Дар аксар маврид ақидаҳои радикалӣ ва экстремистӣ тавассути ВАО паҳн карда мешаванд. Дар баробари ин созмонҳои радикалӣ ва экстремистӣ рӯзномаҳо, сайтҳои интернетӣ, каналҳои маҳворавии телевизионии худро доранд, ки бо воситаи онҳо ақидаҳои худро паҳн мекунанд. 
Бинобар ақидаи мутахассисон, ҳаракатҳо ва ташкилотҳои зиёде вуҷуд доранд, ки аз номи ислом баромад мекунанд, вале дарвоқеъ онҳо ҳадаф ва тарҳҳои геополитикиеро татбиқ менамоянд, ки барои ноором намудани амнияти минтақа равона шудаанд. Такя намудани ин қувваҳо ба омили исломӣ аз он сабаб аст, ки дин дар ҷомеаи Тоҷикистон ва тафаккури мардуми минтақа нақши муҳим дорад. Мутаассифона, дар Тоҷикистон дар фаъолияти баъзе аз муассисаҳои динӣ холигӣ вуҷуд дорад, ки ин холигиро кӯшиш менамоянд қувваҳои иртиҷоӣ пур ва ё аз он истифода намоянд. Бинобар ин омӯзиш ва баррасии илмии ислом, тарғиби ғояҳои волои он аз ҷониби муҳаққиқон низ зарур аст. Дар ин росто, таҳлил ва ошкор намудани заминаҳои сиёсии зуҳури созмонҳое, шабеҳи “Ал-қоида” ва “ДИИШ”, фаҳмонидани моҳияти ба ислом бегонаи чунин зуҳурот ба мардум аз тарафи муҳаққиқон лозим аст.
Ҳамин тариқ, чун ин зуҳурот сабаб ва ангезаи иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсӣ доранд, пеш аз ҳама, ниҳодҳои давлатӣ, қудратӣ ва сиёсии кишварро мебояд ҷиҳати боло бурдани сатҳи зиндагӣ ва вазъияти иҷтимоии шаҳрвандон, тарбияи солими насли ҷавон ва таъмини ниёзҳои иҷтимоию иқтисодии онҳо иқдомҳои лозимаро пешбинӣ карда, зиракии сиёсиро мустаҳкам ва ҷиҳати пешгирии ҳуқуқии ин кирдорҳо сайъу талош намоянд.

Тоҷинисо Турсунова, дотсенти кафедраи фанҳои гуманитарӣ