Фанҳо

ФАНҲОИ ТАЪЛИМИИ КАФЕДРАИ «ҲУҚУҚИ ИҚТИСОДӢ ВА МОЛИЯВӢ»

• Назарияи давлат ва ҳуқуқ. Назарияи давлат ва ҳуқуқ ҳамчун илм қонуниятҳои умумии пайдоиш, инкишоф ва амали ҳуқуқу давлат дар алоқамандӣ бо дигар зуҳуроти иҷтимоӣ, аҳамияти назарияи давлат ва ҳуқуқ барои илми ҳуқуқи молиявӣ, ҳаёти иҷтимоии ҷамъиятҳои тодавлатӣ ва зарурияти пайдоиши давлат, ҷаҳонбинии ҳуқуқӣ ва ташаккули равияҳои ҳуқуқӣ, фалсафаи ҳуқуқ, ҳуқуқи фитрӣ ва позитивӣ, нишонаҳои ҳуқуқ, принсипҳои ҳуқуқ, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҳолати ҳуқуқии шахс дар ҷомеа, ҳуқуқ ва уҳдадориҳои шахс дар соҳаи андоз, таснифи намудҳои меъёрҳои иҷтимоӣ, шакли давлатдорӣ ва идоракунӣ шаклҳои сохти давлатӣ; режими сиёсӣ, мафҳуми меъёрҳои ҳуқуқ, намудҳои меъёрҳои ҳуқуқ ва сохти меъёрҳои ҳуқуқро меомӯзад.


• Омӯзиши фанни мазкур барои донишҷӯён на танҳо аҳамияти назариявӣ, балки амалӣ низ дорад. Он донишҷуёнро бо донишҳои кофии назариявӣ роҷеъ ба ҳодисаҳои ҳаёти ҳуқуқию давлатӣ шинос менамояд. Ҳангоми омӯзиш донишҷӯён бо мафҳумҳои асосии ҳуқуқию давлатӣ, ибораҳои ҳуқуқию сиёсӣ ва алалхусус, бо забони махсуси илми юридикӣ шиносоӣ пайдо намуда, барои азхуд намудани дигар илмҳои ҳуқуқшиносӣ замина мегузорад.


• Ҳуқуқшиносӣ. Фанни ҳуқуқшиносӣ аз руи ихтисос барои донишҷӯёни ихтисосҳои 1-250105 (омор) ва 1- 25010407 (Молия ва қарз дар фаъолияти иқтисодии беруна) дарс дода мешавад. Донишҷӯёни ихтисосҳои мазкур мавзуҳои вобаста ба ихтисосҳояшон наздикро меомӯзанд. Фанни ҳуқуқшиносӣ аз руи ихтисос бо фарогирии мавзуҳои муҳимтарин ба монандӣ: меъёрҳои ҳуқуқ, сарчашмаҳои ҳуқуқ, меъёрҳои ҳуқуқ, асосҳои ҳуқуқии ташкили давлат, шаклҳои давлат, ҳокимияти давлатӣ, ҳуқуқ конститутсионӣ, ҳуқуқи шаҳрвандӣ, ҳуқуқи ҷиноятӣ, ҳуқуқи меҳнатӣ, асосҳои ҳуқуқии муносибатҳои молиявӣ, асосҳои ҳуқуқии мусосибатҳои молиявӣ-қарзии бонкҳо ва ташкилотҳои байналхалқӣ, асосҳои ҳуқуқии баҳисобгирии муҳосибӣ ва дигар донишҳои ҳуқуқиро ба донишҷӯён меомӯзад.


• Ҳуқуқи молия. Фанни мазкур ба донишҷӯён донишҳои бунёдиро оид ба мафҳум, функсия ва методҳои ҳуқуқи молиявӣ, низоми молиявӣ, мафҳум ва хусусияти фаъолияти молиявӣ, сарчашмаҳои ҳуқуқи молиявӣ, мафҳум, сохтор ва намудҳои меъёрҳои ҳуқуқии молиявӣ, муносибатҳои ҳуқуқии молиявӣ, методҳо ва асосҳои ҳуқуқии фаъолияти молиявии давлат, намудҳои назорати молиявӣ ва методҳои он, муносибатҳои ҳуқуқии буҷетӣ ва низоми буҷетӣ, давраҳои мурофиаи буҷетӣ, муносибатҳои андозӣ, муносибатҳои кредитӣ, асосҳои ҳуқуқии суғурта, фаъолияти бонкӣ ва назорати асъор, низоми пулӣ ва ғайраҳоро меомузонад.


• Танзими ҳуқуқии молия ва қарз. Фанни мазкур дониши донишҷӯёнро дар атрофи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи муносибатҳои молиявӣ ва қарзӣ васеъ мегардонад. Мавзуҳои омӯзишии фанни мазкурро он муносибатҳои молиявӣ ва қарзие ташкил медиҳанд, ки бо санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба танзим дароварда шудаанд. Фанни мазкур ба донишҷӯён донишҳои ҳуқуқиро дар бораи танзими ҳуқуқии фаъолияти молиявии давлат, муносибатҳои молиявӣ ва қарзӣ, танзими ҳуқуқии мурофиаи буҷетӣ ва салоҳияту ваколатҳои субъектони он, танзими ҳуқуқии даромад ва хароҷоти буҷети давлатӣ, танзими ҳуқуқии муносибатҳои пулӣ ва ҳисоббаробаркунӣ, танзими ҳуқуқии муносибатҳои андозӣ, танзими ҳуқуқии фаъолияти Бонки миллии Тоҷикистон, бонкҳои тиҷоратӣ, фаъолияти ташкилотҳои маблағгузории хурд, танзими ҳуқуқии муносибатҳои молиявӣ дар корхона ва муассисаҳои буҷетӣ, танзими ҳуқуқии баҳсҳои молиявӣ ва муносибатҳои молиявии байналхалқӣ ва дигар муносибатҳои марбут ба онро меомӯзонад.


• Таъминоти ҳуҷҷатгузории фаъолияти иқтисодӣ. барои донишҷӯёни ихтисоси 1-240103 (Ҳуқуқи иқтисодӣ) омузонида мешавад. Фанни мазкур ба донишҷӯён донишҳои мушаххасро оид ба масъалаҳои танзими ҳуқуқии фаъолияти соҳибкорӣ, дуруст ва зуд дарк намудани мавқеи худ дар умқи санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ, кушода нишон додани алоқаҳои байнисоҳавӣ, ҷой ва мақоми амалия аз ҷумла амалияи судӣ дар танзими ҳуқуқии фаъолияти соҳибкорӣ, танзими муносибатҳои бозор, андоз ва сиёсати андозбандӣ, ташкили фаъолияти бонкӣ ва ташкилотҳои кредитӣ, молиявӣ, молиявии ғайрибонкӣ, ташкилотҳои маблағгузории хурд, кафолати амонатҳои шахсони воқеӣ, хусусиятҳои меъёрҳои муносибатҳои ҳуқуқии бонкӣ, тартиби тафсири меъёрҳои ҳуқуқии бонкӣ ва асъорӣ, назорати асъор ва инчунин ҷавобгарӣ барои риоя нашудани қонунгузории асъор, муомилоти пули нақд ва ҳисоббаробаркунии ғайринақдӣ, муносибатҳои қарзӣ ва кредитӣ, қонуншиканиҳо дар низоми андозбандии бонкӣ, асъори миллии давлатҳои ҷаҳон ва ғайраҳоро меомӯзонад.


• Танзими ҳуқуқии муносибатҳои андозбандӣ. Фанни мазкур муносибатҳои андозбандӣ барои таъмин ва ташкил додани даромади тамоми сохтори низоми буҷет, ҳимоя ва муқаррар намудани вазифа ва уҳдадориҳои андозсупорандагон, мақомоти андоз ва дигар субъектони муносибатҳои андоз, тартиби гузаронидан ва танзим намудани андоз, муайян ва муқаррар намудани ҳуқуқвайронкуниҳо ва ҳамзамон ҷалб кардани онҳо ба ҷавобгариҳо, азхуднамоии маводҳои меъёри-ҳуқуқӣ, истифода бурда тавонистани қонунгузориии андозро дар таҷриба ба донишҷӯён меомӯзонад.


• Ҳуқуқи ҷиноятӣ. Фанни таълимии ҳуқуқи ҷиноятӣ яке аз фаннҳои асосӣ дар низоми илмҳои ҳуқуқшиносӣ ба шумор рафта, дар асосӣ Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон омӯхта мешавад. Фанни ҳуқуқи ҷиноятӣ меъёрҳоеро дар бар мегирад, ки ҳолатҳои умумии ҳуқуқи ҷиноятиро танзим менамоянд. Аз қабили принсипҳои ҳуқуқи ҷиноятӣ, қонунгузории ҷиноятӣ, мафҳуми ҷиноят ва ҷазо, ҳолатҳои истиснокунандаи ҷиноят, озод кардан аз ҷавобгарии ҷиноятӣ, ҷазо ва монанди инҳо, инчунин меъёрҳоеро дар бар мегирад, ки дар онҳо чи гуна кирдори мушахасси барои ҷамъият хавфнок, ҷиноят дониста шудааст ва барои он чӣ гуна ҷазо муқаррар гардидааст.


• Ҳуқуқи меҳнат. Ҳуқуқи меҳнатӣ ҳамчун соҳаи алоҳидаи ҳуқуқи Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои предмети ба худ хос мебошад, ки амиқан муайян намудани он на танҳо аҳамияти назариявӣ, балки аҳамияти муҳими амалӣ дорад. Ҳуқуқи меҳнатӣ як соҳаи таркибии системаи ҳуқуқӣ дар ҷомеа ба ҳисоб меравад, ки аз ҷанбаи ташкилӣ-техникӣ ва ташкилӣ-ҷамъиятии меҳнат сухан меравад. Барои аз худ кардани ин соҳаи ҳуқуқ ва донистани талаботҳои қонун оид ба меҳнат, бояд донишҷӯ аз санадҳои ҳуқуқие, ки доир ба ин соҳа қабул мешаванд, хабардор бошад. Аз ин рӯ лозим аст, ки ҳар шахси мутахассиси дорои маълумоти олӣ дошта, ки дар идора намудани корҳои зиёди давлатӣ ва ҷамъиятӣ фаъолона иштирок менамояд, қонунҳои амалкунандаи батанзимдарорандаи муносибатҳои меҳнатиро хуб аз бар кунад.


• Ҳуқуқи байналхалқӣ. Фанни таълимиии ҳуқуқи байналхалқӣ мутобиқи стандарти давлатии таҳсилот барои мутахассисони факултетҳои ҳуқуқшиносӣ ва ихтисосҳои ҳуқуқии донишгоҳу донишкадаҳои олии ҶТ пешбинӣ шудааст. Вазифаи асосии фан аз омӯзиши қонуниятҳо қоидаҳо ва хусусиятҳои асосии қонунгузории байналмиллалӣ ва дигар масоили муҳими байналхалқӣ иборат мебошад, ки омӯзиши он дар ҷаҳонбинии назариявӣ - ҳуқуқии байналхалқии донишҷӯён аҳамияти муҳим дорад.


• Ҳуқуқи мурофиаи гражданӣ. Фанни ҳуқуқи мурофиаи гражданӣ ҳамчун фанни асосии соҳаи илми ҳуқуқшиносӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад. Фанни ҳуқуқи мурофиаи гражданӣ асосан муносибатҳои ҷамъиятие, ки миёни иштирокчиёни мурофиаи судӣ ва судҳои юрисдиксионӣ ҳангоми ба амал баровардани адолати судӣ оид ба парвандаҳои гражданӣ ба вуҷуд меоянд, ба танзим медарорад. Ҳадаф аз омӯзиши фанни таълимӣ - ин дарёфт кардани донишҳои амиқи назариявӣ ва малакаҳои амалӣ, истифода кардани санадҳои мурофиавӣ ҳангоми ба амал барории дарстурамалхои моддӣ аз ҷониби донишҷӯён ба ҳисоб меравад.


• Ҳуқуқи гумруки байналмиллалӣ. Ҳуқуқи гумруки байналмиллалӣ яке аз соҳаҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ба шумор рафта, дар асоси стандарти давлатии таҳсилот дар муассисаҳои таълимии дорои ихтисосҳои ҳуқуқӣ омухта мешавад. Мақсад аз омӯзиши фан ин баланд бардоштани донишу малакаи касбии донишҷӯён дар самти ҷаҳонбинии гумрукии байналмилалӣ мебошад.


• Ҳуқуқи шаҳрвандӣ (гражданӣ). Ҳуқуқи шаҳрвандӣ, ки яке аз фанҳои асосии соҳаи илми ҳуқуқшиносӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор рафта, муносибатҳои ҷамъиятии муомилоти молу мулкӣ ва шахсии ғайримолумулкиро ба таври мукаммал ба танзим медарорад. Омӯзиши он барои донишҷӯёни факултаҳои иқтисодӣ низ хеле мақсаднок мебошад, чунки маҳз қисмати муҳими ҳамаи муносиботи ҷамъиятиро муносиботи молу мулкӣ ташкил медиҳад. Яке аз сарчашмаҳои асосии он КГ ҶТ мебошад, ки аз се қисм иборат буда, муҳимтарин санад дар танзими муносиботи молу мулкӣ ва шахсии ғайримолумулкӣ ба ҳисоб меравад. Ҳадаф аз омӯзиши ҳуқуқи шаҳрвандӣ - ин дарёфт кардани донишҳои амиқи назариявӣ ва малакаҳои амалӣ барои истифода кардани санадҳои ҳуқуқӣ ҳангоми ба вуҷуд омадани муносибатҳои ҳуқуқии гражданӣ ва такмили қонунгузорӣ ва ташаккули илми ҳуқуқи шаҳрвандӣ мебошад.


• Ҳуқуқи байналмиллалии хусусӣ. Ҳуқуқи байналмиллалии хусусӣ як соҳаи муҳимтарини низоми ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, меъёрҳои он муносибатҳои хусусӣ, дипломатӣ, консулӣ, шаҳрвандӣ ва дигар муносибатҳое, ки дорои элементи байналмиллалии байни субъектони ҳуқуқи байналмилалӣ ба вуҷуд меомадаро ба низом медароранд. ҲБХ ҳамчун соҳаи мустақили илми ҳуқуқӣ дар нимаҳои асри 19 ба вуҷуд омадааст. Яке аз асосгузорони он Ҷозеф Сторӣ мебошад, ки соли 1884 китоби худро бо номи «Тафсир ба коллизияи (бархурди) қонунҳо» рӯи чоп овард. Дар ин китоб якумин маротиба кӯшиши омӯзиш ва таҳлили муаммоҳо ва масъалаҳои ҳуқуқи байналмилалии хусусӣ ба амал бароварда шуда худи калимаи «Ҳуқуқи байналмилалии хусусӣ» (Private international law) мавриди истифода қарор гирифтааст.


• Ҳуқуқи иқтисодӣ. Дар шароити дигаргунсозиҳои демократӣ ва гузариш ба иқтисоди бозорӣ нақш ва мавқеи ҳуқуқи иқтисодӣ дар танзими муносиботи ҷамъиятӣ устувор мегардад. Танзими ҳуқуқии ҳаматарафаи фаъолияти иқтисодӣ ва омӯзиши васеъи ҳуқуқи иқтисодӣ яке аз омилҳои пешрафти иқтисодӣ-иҷтимоии ҳар як давлат ба шумор меравад. Ҳуқуқи иқтисодӣ яке аз фанҳои нави илми ҳуқуқшиносӣ дар Тоҷикистон мебошад ва аз ҳамин лиҳоз омӯзиши он аз аҳамият холӣ набуда, дар шароити иқтисоди бозорӣ барои иқтисодчиён ва ҳуқуқшиносон тақозои замон мебошад.


• Назорат ва тафтишот. Бо пешрафти ҳаёти иқтисодӣ ва кафолати рушди соҳибкорӣ нақши назорат ва тафтишоти соҳаи иқтисодӣ назаррас мегардад. Бинобар ин, зарурати дар фанни алоҳида омӯхтани назорат ва тафтишот пеш омад. Дар доираи фанни мазкур асосҳои назариявии назорат ва тафтишот, шаклҳо ва усулҳои назорат ва тафтишот, салоҳияти шахсони назораткунанда, мақомоти назораткунанда ва дигар масъалаҳои вобаста ба назорат ва тафтишоти соҳаи иқтисодӣ ба вуҷуд меомада, мавриди омӯзиш қарор дода мешавад.


• Ҳуқуқи гумрукӣ. Фанни «Ҳуқуқи гумрукӣ» фанни маҷмуӣ буда, мақсад аз омӯхтани он ба донишҷӯён таълим додани асосҳои дониши ҳуқуқӣ дар соҳаи муносибатҳои вобаста ба фаъолияти гумрукӣ, яъне муносибати байни давлат ва шахсони интиқолдиҳандаи мол аз сарҳади гумрукӣ мебошад. Рушди муносибатҳои бозорӣ дарТоҷикистон, озодшавии фаъолияти иқтисодии хориҷӣ боиси афзудани таваҷҷуҳи доираи васеъи ширкаткунандагони фаъолияти хоҷагидорӣ, устодону донишомӯзони мактабҳои олӣ ба фаъолияти гумрукӣ ва қонунгузории гумрук, инчунин ба масъалаҳои рушди ҳуқуқи гумрук ҳамчун соҳаи ҳуқуқи Тоҷикистон гардид.